غیبت صغری
با شهادت امام عسکری علیه السلام در سال (۲۶۰ ه) مرحله غیبت کوتاه مدت امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف آغاز شد و تا سال (۳۲۹ ه)؛ یعنی ۷۰ سال به طول انجامید. این غیبت به لحاظ این که از جهت زمانی محدود است، به آن «غیبت صغری» می گویند. این دوره نقش بسیار مهمی در ایجاد آمادگی شیعه برای پذیرش «غیبت کبری» داشت.
نواب خاصه در غیبت صغری
در طول «غیبت صغری» گرچه امام از نظرها پنهان بود، اما کسانی بودند که با آن حضرت در تماس بودند و سمت «نواب خاص» امام را داشتند؛ هر یک از شیعیان می توانستند به وسیله «نواب» مشکلات و مسائل خود را به عرض آن حضرت برسانند و توسط آنان خود را دریافت کنند. گاهی گروهی از مردم به وسیله آن نایبان خاص به دیدار امام می رسیدند. این نایبان ۴ نفرند و به «نواب اربعه» مشهورند.
اسامی اینها که همگی از علما و بزرگان شیعه هستند به ترتیب عبارتند از:
- ابو عمرو، عثمان بن سعید عمری از (۲۶۰ ه) تا هنگام وفات که ظاهرا قبل از سال (۲۶۷ ه) بوده است. برخی وفات او را در سال (۲۶۵ ه) ذکر کرده اند.
- ابو جعفر، محمد بن عثمان عمری (از هنگام وفات سفیر اول تا ۳۰۵ ه).
- ابو القاسم، حسین بن روح نوبختی (۳۰۵ ه- ۳۲۶ ه).
- ابو الحسن، علی بن محمد سمری (۳۲۶ ه- ۳۲۹ ه).
غیبت صغری در روایات
در احادیث بسیاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام، غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه به دو بخش کوتاه مدت (غیبت صغری) و دراز مدت (غیبت کبری) تقسیم شده است. امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند: «همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو به خانواده اش برمی گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک حج حاضر می گردد و مردم را می بیند در حالی که مردم او را نمی بینند».
افزون بر دو گونه بودن، در روایاتی به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمودند: «برای قائم دو غیبت است: یکی از آن ها کوتاه مدت و دیگری دراز مدت...».
اگر چه تعبیر «غیبت صغری» در روایات معصومین علیهم السلام به این صورت نیامده است، اما رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست غیبت، به این عنوان مشهور شده است.
ویژگی‌های خاص غیبت صغری
پاره‌ای از ویژگی های غیبت صغری که آن را از دوره بعد (غیبت کبری) متمایز کرده عبارت است از:
۱. غیبت صغری از نظر زمان محدود بوده، ولی غیبت کبری بسیار طولانی است و غیر از خداوند کسی از مدت آن آگاهی ندارد.
۲. در دوران غیبت صغری، پنهان زیستی امام همه جانبه و عمومی نبود؛ امام اگر چه از نگاه ها پنهان بود، کسانی مانند نواب خاص، برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی های ممتاز، می توانستند با آن حضرت در تماس باشند و پرسش ها و نامه های مردم را خدمت امام ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند، و یا به دیدار آن حضرت نایل شوند. اما در غیبت تامه (کبری) امام به طور کلی از نگاه ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه نگاری بسته است؛ یعنی، بنای غیبت کبری و اقتضای آن این است که حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود، زیرا ممکن است بعضی افراد، حضرت را ببینند.
۳. در غیبت صغری، حضرت مهدی علیه السلام چهار نماینده داشت که آن ها را به صورت معین برگزیده بودند. مهمترین وظیفه آن ها برقراری ارتباط بین امام و مردم بود؛ ایشان اقامت گاه و مکان حضرت را نیز می دانستند، ولی در غیبت کبری چنین نیست.
۴. در غیبت صغری ـ افزون بر سفیران چهارگانه ـ ممکن بود اشخاصی آن حضرت را ببینند و بشناسند؛ ولی در غیبت کبری کسی او را نمی بیند و اگر ببیند نمی شناسد (مگر بعضی افراد خاص).
پانویس
- ↑ شیخ مفید در «الارشاد» (ج ۲ ص ۳۴۰) آغاز غیبت صغری را از هنگام ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می داند، او می گوید: «غیبت صغری، از زمان ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تا پایان دوره سفارت (نیابت خاصه) و هنگام درگذشت آخرین سفیر از سفیرانی که واسطه ارتباط شیعه با امام بوده اند، می باشد». با این حساب دوره غیبت صغری، ۷۵ سال می شود. آنچه که شیخ مفید را بر این عقیده واداشته، ظاهرا این نکته است که حضرت مهدی علیه السلام در آن پنج سال ابتدای تولد، حضور و معاشرت چندانی نداشته است، و از نظر کلی غایب محسوب می شده است.
- ↑ شیخ صدوق در کمال الدین (ص ۴۳۴-۴۷۹) تعدادی از این افراد را نام می برد.
- ↑ ر.ک: تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم علیه السلام، دکتر جاسم حسین، ص ۱۵۶.
- ↑ هاشم معروف حسینی (به نقل از همان: ص ۱۵۵).
- ↑ «اِنَّ لِلْقائِمِ غَیبَتَینِ یرْجِعُ فِى اِحداهُما وَفِى الاُخْری لایدری اَینَ هُوَ یشْهَدُ المَواسِمَ یری الناسَ وَلا یرْونَهُ»؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.
- ↑ «لِلْقائِمِ غَیبَتانِ اِحْداهُما قَصِیرَةٌ وَالاُخْری طَوِیلَةٌ...»؛ شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰.
منابع
- حجت الاسلام خدا مراد سلیمیان، غیبت صغرای حضرت مهدی علیه السلام، پایگاه مهدویت (۲۷ شهریور ۱۳۹۱).
- مسعود پورسید آقایی، تاریخ عصر غیبت (۲۷ شهریور ۱۳۹۱).